تحلیل تطبیقی کتاب «بازی درونی تنیس» اثر W. Timothy Gallwey و مدل کوچینگ Co-Active

مقدمه

در دهه‌های اخیر، رویکردهای نوین در یادگیری، توسعه فردی و کوچینگ، توجه ویژه‌ای به ابعاد ذهنی و روان‌شناختی عملکرد داشته‌اند. کتاب «بازی درونی تنیس» اثر W. Timothy Gallwey یکی از آثار بنیادین در این حوزه است که نه تنها در ورزش، بلکه در آموزش، کسب‌وکار و زندگی روزمره تأثیرگذار بوده است. از سوی دیگر، مدل کوچینگ Co-Active به عنوان یکی از مدل‌های پیشرو در کوچینگ حرفه‌ای، بر همکاری، آگاهی و تحول فردی تأکید دارد. این مقاله با هدف تحلیل و مقایسه عمیق مفاهیم کلیدی کتاب Gallwey با اصول مدل Co-Active، کاربردهای عملی و هم‌پوشانی‌های مفهومی آن‌ها را بررسی می‌کند و نقشه‌ای ساختاریافته برای درک بهتر این دو رویکرد ارائه می‌دهد.

خلاصه مفصل کتاب “بازی درونی تنیس“

کتاب بازی درونی تنیس (The Inner Game of Tennis) نخستین بار در سال ۱۹۷۴ منتشر شد و به سرعت به یکی از آثار مرجع در حوزه روان‌شناسی عملکرد و کوچینگ بدل گشت . Gallwey در این کتاب، بازی تنیس را به عنوان استعاره‌ای برای هر فعالیت انسانی به کار می‌گیرد و نشان می‌دهد که بزرگ‌ترین موانع موفقیت، نه در بیرون بلکه در ذهن و گفت‌وگوی درونی افراد نهفته است.

ساختار و محتوای کتاب

کتاب در ده فصل، مفاهیم کلیدی زیر را مطرح می‌کند:

• بازی بیرونی و بازی درونی: هر فعالیت، دو سطح دارد: بازی بیرونی (مقابله با موانع بیرونی و رقبا) و بازی درونی (مقابله با اضطراب، خودانتقادی، عدم تمرکز و ترس).
• دو خود (Self 1) و: (Self 2)  که Self 1 نماینده ذهن قضاوت‌گر، تحلیلی و کنترل‌گر است؛ Self 2 خود طبیعی، شهودی و توانمند است که بدون دخالت بیش از حد ذهن، بهترین عملکرد را ارائه می‌دهد.
• تمرکز آرام و آگاهی بدون قضاوت: کلید موفقیت، رسیدن به تمرکز آرام و مشاهده بی‌طرفانه عملکرد است؛ بدون برچسب‌زدن به خوب یا بد بودن.
• یادگیری طبیعی و اعتماد به خود: یادگیری مؤثر زمانی رخ می‌دهد که فرد به توانایی‌های ذاتی خود اعتماد کند و اجازه دهد Self 2 بدون دخالت مداوم Self 1 عمل کند.
• تکنیک‌های عملی: تمرین‌هایی مانند «Bounce-Hit» (گفتن «بونس» هنگام برخورد توپ با زمین و «هیت» هنگام ضربه)، مشاهده دقیق درزهای توپ، تمرکز بر تنفس و احساس بدن برای افزایش حضور ذهن و کاهش گفت‌وگوی درونی.
• تعریف جدید رقابت: رقابت نه به معنای شکست دادن دیگری، بلکه به منزله فرصتی برای رشد و کشف ظرفیت‌های درونی است.
• کاربردهای فراتر از تنیس: اصول کتاب در آموزش، کسب‌وکار، موسیقی، رهبری و زندگی روزمره نیز قابل استفاده‌اند.

پیام اصلی کتاب:

Gallwey معتقد است که «عملکرد = پتانسیل – مداخله»؛ یعنی عملکرد واقعی هر فرد به اندازه پتانسیل ذاتی او منهای میزان مداخلات ذهنی و موانع درونی است. هدف، کاهش این مداخلات (Interference) از طریق آگاهی، تمرکز و اعتماد به خود است.

مفاهیم کلیدی کتاب:  Self 1 و: Self 2

یکی از نوآورانه‌ترین مفاهیم کتاب، تمایز میان دو بخش ذهن است:

Self 1 : خود قضاوت‌گر“

نماینده ذهن آگاه، تحلیلی و کنترل‌گر است.

• دائماً دستور می‌دهد، قضاوت می‌کند، انتقاد می‌کند و به دنبال کنترل نتیجه است.
• منشأ اضطراب، تردید و فشار روانی است.
• نمونه: چرا این ضربه را خراب کردی؟ تو همیشه اشتباه می‌کنی!

Self 2 : خود طبیعی:

• نماینده بخش ناخودآگاه، شهودی و توانمند است.
• یادگیری و عملکرد طبیعی و بدون تلاش را ممکن می‌سازد.
• زمانی بهترین عملکرد را دارد که Self 1 ساکت باشد.
• نمونه: کودک هنگام یادگیری راه رفتن یا بازیگری که در حالت «فلو» قرار دارد.

 

رابطه و تعارض میان دو خود:

• Self 1  معمولاً به Self 2 اعتماد ندارد و با دخالت‌های مکرر، عملکرد آن را مختل می‌کند.
• هدف، بهبود رابطه میان این دو است:  Self 1 باید هدف را تعیین کند و سپس به Self 2 اجازه دهد بدون قضاوت و کنترل بیش از حد، عمل کند.

نقل‌قول کلیدی:

“عملکرد = پتانسیل – مداخله”

«The opponent within one’s own head is more formidable than the one the other side of the net.»
«You become what you think.»

 

تمرکز آرام (Relaxed Concentration):

تمرکز آرام، حالتی است که ذهن بدون تنش، در لحظه حاضر است و توجه کامل به فعالیت دارد. این حالت، نقطه مقابل تلاش بیش از حد و کنترل وسواسی است.

ویژگی‌های تمرکز آرام:

• ذهن در لحظه اکنون است؛ نه در گذشته (پشیمانی) و نه در آینده (نگرانی).
• توجه به جزئیات (مثلاً مشاهده دقیق درزهای توپ) باعث کاهش گفت‌وگوی درونی می‌شود.
• تمرکز آرام، پیش‌نیاز ورود به حالت «فلو» و عملکرد اوج است.

تکنیک‌های عملی:

• تمرین «Bounce-Hit»: گفتن «بونس» و «هیت» برای تمرکز بر لحظه برخورد توپ.
• تمرکز بر تنفس: مشاهده ریتم طبیعی دم و بازدم بدون تلاش برای کنترل آن.
• مشاهده بی‌طرفانه حرکات بدن و احساسات فیزیکی.

نقل‌قول کلیدی:

“تمرکز یعنی نگه داشتن ذهن در اکنون و اینجا”
«Concentration means keeping the mind now and here.»

 

آگاهی بدون قضاوت :(Nonjudgmental Awareness)

یکی از اصول بنیادین کتاب، مشاهده عملکرد بدون برچسب‌زدن به آن به عنوان «خوب» یا «بد» است. این رویکرد، ریشه در فلسفه ذهن‌آگاهی دارد و باعث کاهش اضطراب و افزایش یادگیری طبیعی می‌شود.

ویژگی‌ها و مزایا:

• مشاهده بی‌طرفانه، امکان اصلاح طبیعی رفتار را فراهم می‌کند.
• قضاوت منفی یا مثبت، هر دو باعث فعال شدن Self 1 و اختلال در عملکرد Self 2 می‌شوند.
• آگاهی بدون قضاوت، پیش‌نیاز تغییر عمیق و پایدار است.

مثال عملی:

• به جای گفتن «چه ضربه بدی!»، فقط مشاهده کنید که توپ به کجا رفت و چه احساسی داشتید.
• این رویکرد در کوچینگ، آموزش، موسیقی و حتی روابط بین‌فردی نیز کاربرد دارد.

نقل‌قول کلیدی

وقتی ذهن از هرگونه فکر یا قضاوت آزاد است، مانند آینه‌ای عمل می‌کند. تنها در این حالت می‌توانیم امور را همان‌گونه که هستند، بشناسیم.

تکنیک‌ها و تمرین‌های عملی کتاب برای بهبود عملکرد

کتاب Gallwey سرشار از تمرین‌های عملی است که هدف آن‌ها کاهش مداخلات ذهنی و افزایش حضور و یادگیری طبیعی است.

تمرین‌های کلیدی:

• Bounce-Hit: تمرکز بر لحظه‌های کلیدی بازی برای کاهش افکار مزاحم.
• مشاهده درزهای توپ: افزایش دقت و حضور ذهن با تمرکز بر جزئیات.
• تمرکز بر صدا و احساس: گوش دادن به صدای برخورد توپ با راکت و احساس دسته راکت در دست.
• تمرین تنفس: مشاهده ریتم طبیعی تنفس برای بازگشت به لحظه اکنون.
• تمرین مشاهده بدون قضاوت: ثبت عملکرد بدون برچسب‌زدن و تحلیل فوری.

این تمرین‌ها نه تنها در تنیس، بلکه در هر فعالیتی که نیاز به تمرکز، یادگیری و عملکرد اوج دارد، قابل استفاده‌اند.

کاربردهای فراتر از تنیس: زندگی، کسب‌وکار و آموزش

یکی از نقاط قوت کتاب، قابلیت تعمیم اصول آن به حوزه‌های مختلف است:

• کسب‌وکار: شرکت‌هایی مانند Apple، IBM، AT&T و Coca-Cola از اصول بازی درونی برای توسعه رهبری، تیم‌سازی و تحول سازمانی استفاده کرده‌اند.
• آموزش: معلمان با استفاده از آگاهی بدون قضاوت و تمرکز آرام، محیط یادگیری مثبت‌تری ایجاد می‌کنند.
• موسیقی و هنر: نوازندگان و هنرمندان با رها کردن قضاوت و اعتماد به خود، خلاقیت بیشتری تجربه می‌کنند.
• زندگی روزمره: مدیریت استرس، تصمیم‌گیری بهتر و افزایش رضایت از زندگی با تمرین حضور ذهن و کاهش گفت‌وگوی درونی منفی.

مطالعات نشان داده‌اند که مداخلات مبتنی بر ذهن‌آگاهی و تمرین‌های مشابه با اصول Gallwey، بهبود قابل توجهی در تمرکز، اعتماد به نفس و کاهش اضطراب ایجاد می‌کنند.

تاریخچه و تأثیر «بازی درونی» بر پیدایش کوچینگ مدرن

کتاب Gallwey نه تنها در ورزش، بلکه در شکل‌گیری کوچینگ مدرن نقش کلیدی داشته است. بسیاری از مدل‌های کوچینگ، از جمله GROW و Co-Active، به طور مستقیم یا غیرمستقیم از مفاهیم بازی درونی الهام گرفته‌اند.

تأثیر بر کوچینگ حرفه‌ای:

• تمرکز بر کاهش مداخلات ذهنی: کوچینگ مدرن به جای ارائه راه‌حل‌های مستقیم، بر ایجاد آگاهی و کاهش موانع ذهنی تأکید دارد.
• یادگیری تجربی و خودمحور: کوچ‌ها نقش تسهیل‌گر دارند و به مراجع کمک می‌کنند تا از طریق تجربه و بازتاب، راه‌حل‌های خود را کشف کند.
• تأکید بر رابطه و اعتماد: رابطه کوچ-مراجع بر پایه اعتماد، احترام و پذیرش بدون قضاوت است.

 

مدل Co-Active Coaching: اصول و ساختار:

مدل Co-Active یکی از مدل‌های پیشرو در کوچینگ حرفه‌ای است که توسط Whitworth، Kimsey-House  و همکاران توسعه یافته است. این مدل بر چهار سنگ‌بنای فلسفی و پنج زمینه کلیدی استوار است.

چهار سنگ‌بنای مدل :Co-Active

1. انسان‌ها ذاتاً خلاق، توانمند و کامل هستند: هیچ‌کس نیاز به «درست شدن» ندارد؛ همه پاسخ‌ها درون فرد وجود دارد.
2. تمرکز بر کل فرد: کوچینگ فقط بر یک مشکل یا هدف خاص متمرکز نیست، بلکه تمام ابعاد وجودی فرد (ذهن، بدن، احساسات، روح) را در نظر می‌گیرد.
3. تحول و دگرگونی: هدف کوچینگ، ایجاد تغییرات عمیق و پایدار در نگرش و رفتار است.
4. پیشبرد عمل و تعمیق یادگیری: کوچینگ باید هم به اقدام عملی منجر شود و هم یادگیری و آگاهی فرد را عمیق‌تر کند.

پنج زمینه کلیدی: (Contexts)

1. گوش دادن: سه سطح گوش دادن (به خود، به مراجع، به کل فضا) برای درک عمیق‌تر.
2. شهود: استفاده از شهود و احساسات برای هدایت مکالمه.
3. کنجکاوی: رویکرد غیرقضاوتی و پرسشگری برای کشف بیشتر.
4. پیشبرد عمل و تعمیق یادگیری: چرخه اقدام، بازتاب و برنامه‌ریزی.
5. مدیریت خود: کوچ باید سوگیری‌ها و قضاوت‌های خود را مدیریت کند تا تمرکز بر رشد مراجع باقی بماند.

سه اصل بنیادین:

• رضایت (Fulfillment): تمرکز بر ارزش‌ها و هدف زندگی.
• تعادل (Balance): تغییر زاویه دید و انتخاب آگاهانه.
• فرآیند (Process): پذیرش و آگاهی از تجربه‌های درونی و بیرونی.

 

ساختار جلسات کوچینگ:

• ایجاد رابطه مبتنی بر اعتماد و احترام.
• تعریف اهداف و ارزش‌ها.
• کشف گزینه‌ها و راه‌حل‌ها.
• اقدام عملی و بازتاب.
• ارزیابی پیشرفت و تنظیم مسیر.

مقایسه مفهومی: تطابق مفاهیم Gallwey با اصول Co-Active

در این بخش، هم‌پوشانی‌ها و تفاوت‌های کلیدی میان مفاهیم کتاب Gallwey و مدل Co-Active بررسی می‌شود.

۱. آگاهی بدون قضاوت و گوش دادن عمیق

هر دو رویکرد بر مشاهده و گوش دادن بدون قضاوت تأکید دارند. در کتاب Gallwey، آگاهی بدون قضاوت پیش‌نیاز یادگیری و تغییر است؛ در مدل Co-Active، گوش دادن عمیق و کنجکاوی غیرقضاوتی، بستر رشد و تحول را فراهم می‌کند.

۲. اعتماد به خود و خلاقیت ذاتی

Gallwey بر اعتماد به Self 2 و توانایی‌های ذاتی تأکید دارد؛ Co-Active نیز معتقد است که انسان‌ها ذاتاً خلاق، توانمند و کامل‌اند و کوچ باید این باور را در مراجع تقویت کند.

۳. تمرکز آرام و حضور در لحظه

تمرکز آرام در کتاب Gallwey معادل «حضور» (Presence) در مدل Co-Active است. هر دو رویکرد، تمرین‌های عملی برای افزایش حضور ذهن و کاهش حواس‌پرتی ارائه می‌دهند.

۴. یادگیری تجربی و خودمحور

در هر دو مدل، یادگیری از طریق تجربه، بازتاب و کشف شخصی رخ می‌دهد؛ کوچ نقش تسهیل‌گر دارد و از ارائه راه‌حل‌های مستقیم پرهیز می‌کند.

۵. تحول و اقدام

هدف نهایی هر دو رویکرد، ایجاد تحول عمیق و پایدار است؛ اما Co-Active به طور ساختاریافته‌تر بر اقدام عملی و تعمیق یادگیری تأکید دارد.

۶. مدیریت مداخلات ذهنی و کاهش موانع

فرمول Gallwey (عملکرد = پتانسیل – مداخله) با اصل Co-Active مبنی بر شناسایی و کاهش موانع ذهنی و روانی هم‌راستا است.

کاربرد عملی مفاهیم Gallwey در فرایند :Co-Active Coaching

۱. استفاده از تمرین‌های آگاهی و تمرکز

کوچ‌های Co-Active می‌توانند تمرین‌های عملی کتاب Gallwey (مانند تمرکز بر تنفس، مشاهده بدون قضاوت، تمرین‌های حسی) را برای افزایش حضور ذهن و کاهش گفت‌وگوی درونی منفی در جلسات کوچینگ به کار گیرند.

۲. تقویت اعتماد به Self 2 در مراجع:

با تأکید بر خلاقیت و توانمندی ذاتی مراجع اصل اول Co-Active، کوچ می‌تواند به مراجع کمک کند تا به Self 2 خود اعتماد کند و اجازه دهد یادگیری و تغییر به صورت طبیعی رخ دهد.

۳. مدیریت قضاوت و خودانتقادی:

کوچ با ایجاد فضای امن و غیرقضاوتی، به مراجع کمک می‌کند تا قضاوت‌های منفی Self 1 را شناسایی و مدیریت کند و به آگاهی بدون قضاوت برسد.

۴. تسهیل یادگیری تجربی:

کوچ به جای ارائه راه‌حل، با پرسش‌های قدرتمند و بازتاب، مراجع را به کشف شخصی و یادگیری از تجربه‌های خود سوق می‌دهد؛ دقیقاً همان رویکردی که Gallwey در آموزش تنیس به کار می‌برد.

۵. تمرکز بر فرآیند، نه فقط نتیجه:

همان‌گونه که Gallwey بر ارزش فرآیند و تجربه تأکید دارد، Co-Active نیز بر اهمیت بودن در فرآیند و پذیرش لحظات دشوار و لذت‌بخش زندگی تأکید می‌کند.

نمونه‌های پژوهشی و مطالعات موردی:

مطالعات متعددی نشان داده‌اند که ترکیب اصول بازی درونی و مدل Co-Active، بهبود قابل توجهی در عملکرد، رضایت شغلی و سلامت روان ایجاد می‌کند.

 

نمونه موردی سازمانی

در یک سازمان دولتی، با استفاده از اصول بازی درونی (کاهش مداخلات ذهنی و تمرکز بر متغیرهای کلیدی) و مدل Co-Active (گفت‌وگوهای غیرقضاوتی و اقدام مشترک)، عملکرد تیم فروش به طور چشمگیری بهبود یافت و رضایت مشتریان افزایش یافت.

پژوهش دانشگاهی

در پژوهشی بر روی معلمان، اجرای مدل Co-Active همراه با تمرین‌های ذهن‌آگاهی و آگاهی بدون قضاوت برگرفته از Gallwey، منجر به افزایش حضور ذهن، کاهش استرس و بهبود کیفیت آموزش شد.

نقل‌قول‌ها و گزیده‌های کلیدی از کتاب:

“وقتی ذهن از هرگونه فکر یا قضاوت آزاد است، مانند آینه‌ای عمل می‌کند. تنها در این حالت می‌توانیم امور را همان‌گونه که هستند، بشناسیم.”

«Relaxation happens only when allowed, never as a result of ‘trying’ or ‘making’.»
«You become what you think.»
«The player of the inner game comes to value the art of relaxed concentration above all other skills; he discovers a true basis for self-confidence; and he learns that the secret to winning any game lies in not trying too hard.»
«True competition is identical with true cooperation.»

عملکرد = پتانسیل – مداخله

بازخورد انتقادی و پذیرش کتاب در منابع آکادمیک

کتاب Gallwey با استقبال گسترده‌ای در میان ورزشکاران، مربیان، مدیران و کوچ‌ها مواجه شده است. منتقدان، نوآوری در رویکرد یادگیری، سادگی بیان و قابلیت تعمیم اصول کتاب را تحسین کرده‌اند. برخی نقدها به سادگی بیش از حد برخی بخش‌ها یا تمرکز زیاد بر مثال‌های تنیس اشاره دارند، اما پیام اصلی کتاب درباره ذهن‌آگاهی، یادگیری طبیعی و اعتماد به خود، مورد تأیید منابع آکادمیک و حرفه‌ای قرار گرفته است.

مقایسه با آثار و مدل‌های دیگر

• مدل GROW: مدل GROW (Goal, Reality, Options, Will) که توسط Sir John Whitmore توسعه یافته، به طور مستقیم از مفاهیم بازی درونی الهام گرفته است و بر شناسایی موانع ذهنی و تمرکز بر لحظه اکنون تأکید دارد.
• مدل‌های ذهن‌آگاهی: بسیاری از اصول کتاب Gallwey با رویکردهای ذهن‌آگاهی (Mindfulness) و روان‌شناسی مثبت هم‌راستا است.
• مدل‌های کوچینگ دیگر: مدل‌های CLEAR، STEPPA و OSKAR نیز بر آگاهی، اقدام و یادگیری تجربی تأکید دارند، اما Co-Active با تأکید بر رابطه و تحول، بیشترین هم‌پوشانی را با مفاهیم Gallwey دارد.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

کتاب «بازی درونی تنیس» اثر W. Timothy Gallwey و مدل Co-Active Coaching هر دو بر اهمیت ذهن‌آگاهی، آگاهی بدون قضاوت، اعتماد به توانایی‌های ذاتی و یادگیری تجربی تأکید دارند. Gallwey با معرفی مفاهیم Self 1 و Self 2، تمرکز آرام و مشاهده بی‌طرفانه، راهی نوین برای یادگیری و عملکرد اوج ارائه می‌دهد که فراتر از ورزش، در زندگی، آموزش و کسب‌وکار نیز کاربرد دارد. مدل Co-Active با ساختاری فلسفی و عملی، این اصول را در قالب کوچینگ حرفه‌ای به کار می‌گیرد و با تأکید بر رابطه، تحول و اقدام، بستر مناسبی برای رشد فردی و سازمانی فراهم می‌کند.

هم‌پوشانی‌های مفهومی این دو رویکرد، امکان ترکیب و استفاده همزمان از آن‌ها را در کوچینگ، آموزش و توسعه فردی فراهم می‌سازد. تمرین‌های عملی Gallwey می‌تواند به عنوان ابزارهای مکمل در جلسات Co-Active مورد استفاده قرار گیرد و کوچ‌ها با بهره‌گیری از هر دو رویکرد، می‌توانند اثربخشی فرآیند کوچینگ را افزایش دهند.

در نهایت، پیام مشترک هر دو رویکرد این است که کلید موفقیت و رضایت، درون خود ماست؛ با کاهش مداخلات ذهنی، افزایش آگاهی و اعتماد به خود، می‌توانیم به بالاترین سطح عملکرد و رضایت دست یابیم.

 

منابع کلیدی مورد استفاده

• Gallwey, W. Timothy. The Inner Game of Tennis. Random House, 1974.
• Whitworth, L., Kimsey-House, H., Sandahl, P. Co-Active Coaching. Nicholas Brealey Publishing, 2007.
• Adam, M. E. Finding the Self that Teaches: A Co-active Coaching Approach to Mindful Practice and Wellbeing in Education. University of Toronto, 2021.